data: 15.10.2008
Temat: Rozpoczęcie działalności BLOGA
Informacja:
Wczoraj, to jest 14.10.2008 ruszyła nowa odsłona strony internetowej
Biura Tłumaczeń MOST z Poznania. Nowa witryna oprócz nowego designu ma poprawić funkcjonalność serwisu i dostęp do informacje. Ufamy, że tłumaczenia staną się jeszcze bardziej dostępne. Nowa witryna świadczy o ciągłym rozwoju firmy i naszej chęci, by każdy mógł szybko i tanio skorzystać z profesjonalnych tłumaczeń.
Na stronie pojawiła się
Baza Wiedzy, która przybliży kilka pojęć i terminów z zakresu tłumaczeń. Całość została opracowana na podstawie wolnych zasobów Wikipedii o opracowań własnych.
Biuro Tłumaczeń MOST powstało w 2006 roku. Początkowo działalność biura tłumaczeń koncentrowała się woków tłumaczeń z i na język rosyjski oraz ukraiński, ale szybki rozwój placówki oraz zaufanie klientów sprawiły, że Biuro Tłumaczeń MOST wykonuje tłumaczenia na ponad 30 języków obcych, w tym na język japoński, język angielski, język norweski, język rosyjski, język szwedzki. W swojej ofercie wykonujemy także
tłumaczenia przysięgłe i tłumaczenia techniczne, a dużą popularnością cieszą się
tłumaczenia stron www.
Biuro tłumaczeń jest placówką usługową, świadcząca usługi w zakresie tłumaczenia z i na języki obce. W zależności od wachlarza usług,
biuro tłumaczeń może oferować jedynie tłumaczenia w jednym lub kilku językach obcych, w innych wypadkach oferta może dotyczyć wielu języków europejskich i azjatyckich. W zasadzie niezmiernie rzadko spotyka się biura tłumaczeń specjalizujące się w wąskiej grupie językowej, chyba że są to języki danej rodziny językowej jak języki Azji południowej, południowo wschodniej, języki mongolskie itp.
Oprócz specjalizacji w danej grupie językowej bądź danym języku wyróżnia się specjalizacje w danych dziedzinach tłumaczeń jak:
- tłumaczenia ustne
- tłumaczenia przysięgłe
- tłumaczenia techniczne
- tłumaczenia medyczne
- tłumaczenia prawne
- tłumaczenia budowlane
Jakkolwiek powyższy podział wydaje się uzasadniony, w praktyce niezmiernie trudno jest osiągnąć i utrzymać specjalizację językową. Najczęściej uznaje się, że tłumacz, który tłumaczył większą ilość tekstów specjalistycznych z danej dziedziny, ma podstawy do tego, by nawet nie będąc wykształconym w danym obszarze wiedzy podejmować się tłumaczeń danego typu.
Profesjonalne biura tłumaczeń zwracają szczególną uwagę na na to, by tłumacz podejmujący się danego tłumaczenia, miał niezbędną wiedzę i zasób słownictwa, konieczny do pelnego i rzetelnego oddania tłumaczonych treści. Nawet jeżeli dany tłumacz miał do czynienia z podobnym tekstem koniecznym wydaje się wykonanie próbki tłumaczenia.
Biuro tłumaczeń możemy podzielić na lokalne, które swoich klientów upatrują wśród lokalnych społeczności i instytuacji gospodarczych, oraz na te o zasięgu ogólnopolskim, dla których zakrojona na szeroką skalę kooperacja dużych projektów nie nastręcza trudności, a kontakt z klientem odbywa się nie tylko bezpośrednio, ale także zdalnie.
Obecnie dużą popularnością cieszą się biura tłumaczeń, które świadczą i promują swoje usługi za pośrednictwem internetu. Narzędzie to daje wiele możliwości i pozwala w szybki, prosty i czytelny sposób, przedstawić waarunki współpracy z danym biurem, cennik tłumaczeń, ofertę językową.
Najczęściej biura tłumaczeń mają swoje siediyby w dużych miastach szukając klientów wśród rozmaitych podmiotów gospodarczych, dożac do sytuacji, w której stałe, comiesięczne tłumaczenia pozwalają na stabilny rozwój placówki usługowej.
Wśród języków oferowanych przez biura tłumaczeń, najczęściej pojawiają się:
- język angielski
- język niemiecki
- język rosyjski
- język hiszpański
- język francuski
- język włoski
Wśród języków mniej popularnych wyróżnić możemy:
- język czeski
- język ukraiński
- język szwedzcki
- język duński
- język słowacki
- język portugalski
- język niderlandzki
Najlepsze z biur tłumaczeń posadając kompleksowy wachlarz usług, dając możliwość tłumaczenia z i na języki bardzo mało popularne jak np.
- język chiński
- język flamandzki
- język rumuński
- język oksytański
- język finlandzki
- język grecki
- język białoruski
Tłumacz i tłumaczenia
Tłumacz – osoba, która dzięki znajomości co
najmniej dwóch języków dokonuje przekładu
wypowiedzi lub tekstu pisanego z języka źródłowego na język
docelowy. Tłumaczenie wymaga nie tylko rozumienia tekstu, ale
również sprawnego wyrażania go w języku, na który
ma być tłumaczony.
Termin i pojęcie
Etymologicznie "tłumaczenie" oznacza "przeniesienie". Łacińskie słowo
"translatio" pochodzi od imiesłowu czasu przeszłego "translatus" wyrazu
"transferre" ( "trans" oznacza "na drugą stronę", "z drugiej strony
(czegoś)", "(po) za (coś, czymś)", "(po) przez (coś)", a "ferre" może
być przetłumaczone jako "przenosić", "przewodzić").
Współczesne języki romańskie, germańskie i słowiańskie na
ogół utworzyły swe własne odpowiedniki tego terminu według
łacińskiego wzoru, tzn. od "transferre" lub wyrazu pokrewnego
"traducere" – "przeprowadzać", "przenosić".
Ponadto, grecki termin dla "tłumaczenia", "metaphrasis" ("przekład")
wzbogacił język polski o słowo "metafraza" oznaczające "dosłowny
przekład z jednego języka na inny, dokonany w celu dokładnego oddania
treści, bez uwzględniania walorów artystycznych".
Przeciwieństwem tego słowa jest słowo "parafraza" pochodzące od
greckiego słowa "paraphrasis" i oznaczające "wyrażanie czegoś innymi
słowami"
Tłumacz przysięgły
Oddzielną kategorią tłumaczy są tłumacze przysięgli.
Tłumacz przysięgły jest osobą zaufania publicznego i specjalizuje się w
przekładzie dokumentów procesowych, urzędowych i
uwierzytelnianiu obcojęzycznych odpisów takich
dokumentów oraz może poświadczać tłumaczenia i odpisy
wykonane przez inne osoby. Do poświadczania tłumaczeń oraz
poświadczania odpisów pism tłumacz przysięgły używa
pieczęci, zawierającej w otoku jego imię i nazwisko, a w środku
wskazanie języka, w zakresie którego ma uprawnienia oraz
pozycję na liście tłumaczy przysięgłych. Na wszystkich poświadczonych
dokumentach, które wydaje tłumacz przysięgły, wymienia się
pozycję, pod którą tłumaczenie lub odpis są odnotowane w
repertorium oraz należy stwierdzić, czy sporządzono je z oryginału, czy
też z tłumaczenia lub odpisu. Tłumacz przysięgły wykonuje
również tłumaczenia ustne na potrzeby organów
państwowych.
Wykonywanie zawodu tłumacza przysięgłego reguluje Ustawa o zawodzie
tłumacza przysięgłego z dnia 25 listopada 2004 roku (Dz.U.Nr 273, poz.
2702), która obowiązuje od dnia 27 stycznia 2005 roku.
Wynagrodzenie tłumaczy przysięgłych za czynności na rzecz
organów państwowych określa rozporządzenie Ministra
Sprawiedliwości.
Warunki do uzyskania uprawnień tłumacza przysięgłego
Wg ustawy tłumaczem przysięgłym może zostać osoba fizyczna,
która:
1. ma obywatelstwo polskie albo obywatelstwo
jednego z państw członkowskich Unii Europejskiej, państw członkowskich
Europejskiego Porozumienia o Wolnym Handlu (EFTA) - stron umowy o
Europejskim Obszarze Gospodarczym lub, na zasadach wzajemności,
obywatelstwo innego państwa;
2. zna język polski;
3. ma pełną zdolność do czynności prawnych;
4. nie była karana za przestępstwo umyślne,
przestępstwo skarbowe lub za nieumyślne przestępstwo przeciwko
bezpieczeństwu obrotu gospodarczego;
5. ukończyła magisterskie studia wyższe na
kierunku filologia lub ukończyła magisterskie studia wyższe na innym
kierunku i studia podyplomowe w zakresie tłumaczenia, odpowiednie dla
danego języka;
6. złożyła z wynikiem pozytywnym egzamin z
umiejętności tłumaczenia z języka polskiego na język obcy oraz z języka
obcego na język polski, zwany dalej "egzaminem na tłumacza
przysięgłego".
Egzamin przeprowadzany jest przed Państwową Komisją Egzaminacyjną pod
patronatem Ministra Sprawiedliwości i składa się z dwóch
części:
* tłumaczenia pisemnego, z języka
polskiego na język obcy oraz z języka obcego na język polski;
* tłumaczenia ustnego, z języka
polskiego na język obcy oraz z języka obcego na język polski.
Egzamin uważa się za zdany w przypadku uzyskania pozytywnych ocen z obu
części.
Tłumacz przysięgły, który nabył uprawnienia do wykonywania
zawodu i został wpisany na listę tłumaczy przysięgłych, składa wobec
Ministra Sprawiedliwości ślubowanie wg następującej roty:
"Mając świadomość znaczenia moich
słów i odpowiedzialności przed prawem, przyrzekam
uroczyście, że powierzone mi zadania tłumacza przysięgłego będę
wykonywać sumiennie i bezstronnie, dochowując tajemnicy państwowej i
innej tajemnicy prawnie chronionej oraz kierując się w swoim
postępowaniu uczciwością i etyką zawodową".
Tłumacze przysięgli, którzy uzyskali uprawnienia na
podstawie przepisów poprzednich (zobacz: Rozporządzenie
Ministra Sprawiedliwości w sprawie biegłych sądowych i tłumaczy
przysięgłych), stają się tłumaczami przysięgłymi w rozumieniu obecnej
ustawy z dnia 25 listopada 2004 pod warunkiem wpisu, na swój
wniosek, na listę tłumaczy przysięgłych.
Tłumacz w "Encyklopedii Staropolskiej"
Oto, jak instytucję tłumacza opisał w "Encyklopedii Staropolskiej"
Zygmunt Gloger (uwaga, zachowano oryginalną ortografię i składnię):
Tłómacz
W "Dykcjonarzyku teatralnym", wydanym w
Poznaniu r. 1808 czytamy pod tym wyrazem: "W Polsce dla bardzo małej
liczby dzieł oryginalnych, gdyby tłómacze nie zasilali
teatru, w żaden sposób nie mógłby się on
utrzymać". "Mamy tłómaczone sztuki w różnych
rodzajach, z francuskiego, włoskiego, niemieckiego, angielskiego: a dla
teatrów litewskich przełożono kilka dzieł z języka
rosyjskiego. Dawniej Zabłocki, Bodue, przekładali z francuskiego. Od r.
1791 utrzymywali teatr przez tłómaczenie z obcych
języków AVielmożni imó panowie: Hebdowski,
Grliński, Adamczewski, Pękalski. Imć pan Bogusławski od lat 30 swojem
tłómaczeniem najliczniej wzbogacił repertoar polski.
Przekładanie wierszem wybornych dzieł francuskich winna publiczność
najbardziej p. p. Osińskiemu i Krusińskiemu; pierwszego
Horacjuszów, Alzyre, Cyda, Cynne potomni z uwielbiebiem
poety polskiego odczytywać będą. Wielu porywa się do
tłómaczenia sztuk nudnych i zupełnie niestosownych do gustu
naszej publiczności, nie znając dobrze ani reguł teatralnych, ani
języka. Tacy to tłómacze żądają usilnie, aby ich sztuki były
koniecznie wystawione". "Tłómacze, którzy
zręcznie umieją w przekładaniu obcego dzieła scenę i rzecz do
ojczystych przystosować obyczajów, są bardzo użyteczni i po
autorach i tłómaczach poetycznych pierwsze trzymają miejsce.
Dzieł takich mamy wiele, np. "Szkoła obmowy", "Frozyna", "Miłość i
Odwaga"; a najbardziej owo sławne przekładanie "Syna Marnotrawnego"
przez Trembeckiego".
Tłumaczenie
Zobacz też: Translacja
Tłumaczenie pisemne to interpretacja znaczenia tekstu napisanego w
języku źródłowym i tworzenie jego odpowiednika
przekazującego tę samą wiadomość w języku docelowym.
Podczas tłumaczenia pisemnego należy wziąć pod uwagę m.in. kontekst,
różnice gramatyczne obu języków, ich pisownię,
idiomy, itp. W rezultacie, jak zostało to uznane przynajmniej już w
czasach tłumacza Marcina Lutra, najłatwiej tłumaczy się "na język,
który zna się najlepiej".
Mimo, że tłumaczenie tekstów napisanych w języku naturalnym
jest czynnością tradycyjnie przypisywaną ludziom, to próbuje
się ją skomputeryzować, zautomatyzować (tłumaczenie maszynowe) lub też
wspomóc komputerowo (z angielskiego CAT –
computer-assisted translation, tłumaczenie komputerowe).
Prawdopodobnie najbardziej rozpowszechnionym błędnym przekonaniem
dotyczącym tłumaczenia jest to, że istnieje proste tłumaczenie dosłowne
pomiędzy dwoma dowolnymi językami, a zatem tłumaczenie jest procesem
łatwym i mechanicznym. Wprost przeciwnie, tłumaczenie jest zawsze pełne
zarówno niepewności jak i nieumyślnego mieszania
idiomów i sposobów użycia obu języków.
W konsekwencji produkowane są hybrydy językowe, np. mieszanka
angielsko-francuska, angielsko-hiszpańska i angielsko-polska.
Tłumaczenie ustne
Rozróżnia się dwa rodzaje tłumaczeń: tłumaczenia pisemne
polegające na tłumaczeniu tekstu pisanego oraz tłumaczenia ustne
polegające na tłumaczeniu myśli wyrażonych ustnie, lub jak w przypadku
języka migowego, za pomocą gestów.
W związku z analizą etapów, jakie wchodzą w skład procesu
tłumaczenia (badania na tłumaczeniach), tłumaczenia ustne często uważne
są za pod-kategorię tłumaczeń pisemnych. W praktyce jednakże zauważa
się, że umiejętności niezbędne w obu rodzajach tłumaczeń są zupełnie
inne. Dlatego też, tłumacze ustni i pisemni szkoleni są w całkiem
odmienny sposób. Tłumacze pisemni ćwiczą swoje umiejętności
poprzez pracę nad wzorcowymi tekstami z różnych dziedzin,
uczą się jak sporządzać i posługiwać się glosariuszami zawierającymi
odpowiednią terminologię. Szkolą się oni w obsłudze obecnie używanych
programów komputerowych (takich jak word processor, deskop
publishing system, itp), a także uczą się korzystania z oprogramowania
do tłumaczenia komputerowego (CAT).
Inaczej jest w przypadku tłumaczy ustnych, którzy
przygotowując się do wykonywania zawodu trenują umiejętność dokładnego
słuchania w trudnych warunkach, ćwiczą pamięć, a także techniki
robienia notatek służących do tłumaczenia konsekutywnego, w
którym to tłumacz notuje przemówienie specjalnym
systemem zapisu, a następnie za pomocą notatek odtwarza w języku
docelowym słowa mówcy. Te dwie czynności nie odbywają się
jednocześnie, a następują po sobie. Co więcej, tłumacze ustni trenują
podzielność uwagi - umiejętność konieczną do tłumaczenia
symultanicznego, które jest rodzajem tłumaczenia ustnego
wykonywanego na żywo, charakteryzującego się tym, że osoba,
której wypowiedź jest tłumaczona nie przerywa, aby umożliwić
tłumaczowi zabranie głosu. Tłumaczenie symultaniczne wykonywane jest
równolegle, jednocześnie. Tego rodzaju tłumaczenia stosuje
się najczęściej na dużych spotkaniach, gdzie część
uczestników ma nałożone słuchawki lektorskie.
Zleceniodawcy zatrudniający tłumaczy ustnych oczekują, iż tworzone
przez nich przekłady będą więcej niż w 80% zgodne z oryginałem, z czego
wynika, że tekst tłumaczony ustnie jest jedynie zbliżony do oryginału.
Z drugiej zaś strony, tłumaczenia pisemne powinny w ponad 99% zgadzać
się z tekstem źródłowym.
Błędne przekonania
Wielu początkujących tłumaczy mylnie uważa, że ich zajęcie należy do
grona nauk ścisłych oraz błędnie zakłada, że istnieją ściśle określone
korelacje pomiędzy poszczególnymi wyrazami i zwrotami w
różnych językach, a tym samym, że istnieją pewne niezmienne
formy tłumaczenia nadające się do powielania podobnie jak w
kryptografii. Zakładają oni, że jedyne, co należy robić, aby
przetłumaczyć tekst to kodować i dekodować pomiędzy dwoma językami
używając słownika jako przewodnika.
Wręcz przeciwnie, taki niezmienny związek istniałby jedynie gdyby nowy
język łączył się w całości i nieustannie synchronizował z innym
istniejącym językiem w taki sposób, że każdy wyraz już na
zawsze miałby ten sam zakres znaczeń zachowując przy tym przyjęte za
pewnik korzenie etymologiczne i leksykalne "nisze ekologiczne".
Jeśli nowy język miałby kiedykolwiek żyć własnym życiem, z dala od
takiego kryptograficznego użycia, to każdy wyraz w sposób
naturalny zacząłby przybierać nowe znaczenia, podczas gdy inne
zacierałyby się stawiając tym samym pod znakiem zapytania taką
syntetyczną synchronizację.
Nie jest jeszcze rozstrzygnięte czy tłumaczenie jest sztuką czy
rzemiosłem. Tłumacze dosłowni, tacy jak Gregory Rabassa (autor "If This
Be Treason") utrzymują, że tłumaczenie jest sztuką, ale taką,
której można się nauczyć. Inni tłumacze, głównie
ci, którzy zajmują się przekładem technicznym, biznesowym
lub prawnym, postrzegają swój zawód jako
rzemiosło – takie, które nie tylko może być
wyuczone, ale również takie, które jest
przedmiotem analizy językowej i które czerpie z wiedzy
akademickiej.
Większość tłumaczy zgodzi się, że to, w jaki sposób
podchodzimy do tej profesji zależy od rodzaju tekstu tłumaczonego.
Prosty dokument, np. instrukcja obsługi często może być przetłumaczona
szybko, za pomocą technik znanych zaawansowanym studentom
języków obcych. Inaczej jest z artykułem prasowym, przemową
polityczną lub książką, które mogą skupiać się na prawie
każdym temacie. W takim przypadku wymagane są nie tylko zdolności
językowe oraz techniki wyszukiwania, ale również spora
znajomość tematyki, wrażliwość kulturowa i biegłe opanowanie sztuki
dobrego pisania. To właśnie tłumaczenie było najlepszym warsztatem dla
wielu uznanych pisarzy.
Proces tłumaczenia
Proces tłumaczenia, niezależnie od tego czy jest to tłumaczenie ustne
czy pisemne, może być opisany jako:
1. Dekodowanie znaczenia tekstu
źródłowego
2. Kodowanie tego znaczenia w tekście docelowym.
Aby zdekodować znaczenie tekstu, tłumacz musi najpierw zidentyfikować
poszczególne jego komponenty - " elementy tłumaczenia",
czyli fragmenty tekstu traktowane jako elementy poznawcze. Elementem
tłumaczenia może być słowo, zwrot bądź jedno lub więcej zdań. Za tą
pozornie prostą procedurą kryje się skomplikowana operacja poznawcza.
Tłumacz, aby zdekodować pełne znaczenie testu źródłowego
musi świadomie i metodycznie zinterpretować i przeanalizować wszystkie
jego cechy. Proces ten wymaga bardzo dobrej znajomości języka
źródłowego, jego gramatyki, semantyki, składni,
idiomów i tym podobnych, a także kultury ludzi,
którzy się tym językiem posługują.
Tłumacz musi także posiadać dogłębną wiedzę na temat języka docelowego,
by poprawnie zakodować w nim wiadomość z języka źródłowego.
Wiedza na temat języka docelowego jest bardziej istotna i powinna być
nawet szersza niż ta dotycząca języka źródłowego, dlatego,
iż większość tłumaczy, dokonuje przekładu na swój język
rodzimy.
Co więcej, istotna jest także wiedza na temat, którego
dotyczy dyskusja.
Ocena sukcesu
Jako, że celem tłumaczenia jest by zarówno tekst
źródłowy jak i jego przetłumaczona wersja przekazywały tę
samą wiadomość, biorąc pod uwagę ograniczenia tłumacza, dobre
tłumaczenie może być oceniane przez dwa kryteria:
1. "Wierność", określa w jakim stopniu tekst
tłumaczony jest wierny oryginałowi, bez dodawania czy odejmowania od
niego czegokolwiek, zmniejszania lub wzmacniania znaczenia
którejś z jego części.
2. "Autentyczność", czyli w jakim stopniu
tłumaczenie uważane jest za autentyczne przez osobę, w
której ojczystym języku zostało ono napisane, oraz czy jest
zgodne z zasadami gramatycznymi, składniowymi i idiomami tego języka.
Tłumaczenie spełniające pierwsze kryterium nazywa się "tłumaczeniem
wiernym", a tłumaczenie spełniające drugie kryterium "tłumaczeniem
idiomatycznym". Tłumaczenia te nie wykluczają się wzajemnie.
Kryteria oceniające autentyczność przekładu wydają się być dokładniej
sprecyzowane: tłumaczenie, które nie jest idiomatyczne
"brzmi źle", a w skrajnych sytuacjach, gdy tekst tłumaczony jest "słowo
w słowo" za pomocą maszyny, ma ono już jedynie wartość humorystyczną (z
angielskiego "round-tip translation").
Niemniej jednak, w pewnych kontekstach tłumacz może świadomie starać
się stworzyć tłumaczenie dosłowne. Tłumacze tekstów
literackich, historycznych, jak i religijnych często pozostają wierni
oryginałowi tak bardzo jak to jest możliwe. "Rozciągają" granice języka
docelowego tak, aby stworzyć tłumaczenie, które nie będzie
tłumaczeniem idiomatycznym. Podobnie jest z tłumaczami zajmującymi się
tekstami literackimi, którzy używają słów lub
wyrażeń pochodzących z języka źródłowego by nadać
tłumaczeniu "lokalnego koloru".
Pojęcia "autentyczności" i "wierności" pojmowane są inaczej przez pewne
najnowsze teorie dotyczące tłumaczenia. W niektórych kręgach
twierdzenie, że dopuszczalne są tłumaczenia tak twórcze i
oryginalne jak tekst źródłowy staje się coraz bardziej
popularne.
W ostatnich dekadach do najbardziej wybitnych zwolenników
stylu tłumaczenia nieautentycznego zalicza się Antoine Bermana,
francuskiego tłumacza ("L’epreuve de l’etranger",
1984). Zwolennikiem tłumaczeń nieautentycznych był także amerykański
teoretyk Lawrence Venuti, który w tłumaczeniach propagował
ideę "foreignization", a nie "domestication" ("Call to Action" w "The
Translator’s Invisibility", 1994).
Wiele teorii dotyczących tłumaczenia nieautentycznego sięga do pojęć
pochodzących z okresu niemieckiego romantyzmu, a w
szczególności do pojęcia "foreignization" opisywanego przez
niemieckiego teologa i filozofa Friedricha Schleiermachera. W swoim
wykładzie "On the Different Methods of Translation" (1813)
wyróżnił dwie metody tłumaczenia. Pierwsza, która
przybliża: " pisarza do [czytelnika]", czyli autentyczność i druga,
która przybliża: "czytelnika do [autora]", czyli tłumaczenie
tekstu tak, aby był bardziej zrozumiały dla czytelnika z innego kraju
(dostosowanie tekstu do czytelnika). Schleiermacher sprytnie poparł tę
drugą metodę. " Należy jednak zauważyć, iż skłonność ta nie była
uwarunkowana pragnieniem ignorowania tego, co obcojęzyczne, a raczej,
jak nakazywał nacjonalizm, pragnieniem przeciwstawiania się francuskiej
dominacji kulturowej i propagowania kultury niemieckiej".
Pojęcia " autentyczności" i " wierności" pozostały mocno zakorzenione w
tradycjach zachodnich, nie są natomiast tak rozpowszechnione w innych
kulturach. Indyjska powieść "Ramayana" powstała w kilku wersjach, w
różnych indyjskich językach i opowiadania w każdej z nich są
inne. Na przykładzie tej powieści bardzo widoczna jest dowolność
tłumaczenia. To podejście może odnosić się do tendencji zbytniej
gloryfikacji tej części tekstu, która poświęcona jest
głębokiej religijności lub potrzebie nauczania osób
niewierzących. Podobne przykłady można odnaleźć w średniowiecznej
literaturze chrześcijańskiej, która dostosowywała tekst do
odbiorców, ich obyczajów i wartości, jakie cenili
w życiu.
Ekwiwalencja
(źródło: "Dynamic and formal equivalence", Wikipedia)
Wierność czy autentyczności? Pytanie to było także postawione w sprawie
dynamicznej i formalnej ekwiwalencji.
Dynamiczna ekwiwalencja (funkcjonalna) przekazuje główną
myśl wyrażoną w tekście źródłowym - jeśli jest to konieczne
cel ten osiągany jest kosztem literackości, oryginalności sememu, a
także kolejności wyrazów w zdaniu, głosu aktywnego tekstu
źródłowego, itd. Przeciwnie, formalna ekwiwalencja
(odwzorowana w tłumaczeniu dosłownym) stara się traktować tekst
"dosłownie" lub " słowo w słowo" (ostatnie wyrażenie jest w rzeczy
samej tłumaczeniem słowo w słowo wywodzącym się z łacińskiego "verbum
pro verbo"), jeśli jest to konieczne odbywa się to kosztem własności
naturalnych języka docelowego.
Nie ma jednak wyraźnej granicy między ekwiwalencją formalną a
dynamiczną. Wprost przeciwnie pozwalają one na podchodzenie do
tłumaczenia na wiele sposobów. W zależności od potrzeby i
kontekstu, ten sam tłumacz może użyć każdego z rodzajów
ekwiwalencji w różnych miejscach tego samego tekstu -
czasami oba typy jednocześnie. Kompetentne tłumaczenie wymaga
wyważonego łączenia ekwiwalencji formalnej i dynamicznej. Co więcej, w
niektórych przypadkach tłumaczenie może być
zarówno dynamicznie, jak i formalnie ekwiwalentne z tekstem
oryginalnym.
Problemy
Ogólne
Tłumaczenie to z natury trudne zajęcie. Tłumacze mogą napotkać
dodatkowe problemy, które sprawiają, że ten proces staje się
jeszcze trudniejszy np.:
Problemy z tekstem źródłowym
* Zmiany wprowadzane do tekstu podczas
procesu tłumaczenia
* Teksty nieczytelne lub trudne do
czytania
* Teksty źle wydrukowane bądź
zawierające błędy ortograficzne
* Teksty niedokończone
* Teksty źle napisane (wieloznaczne lub
niezrozumiałe)
* Brak odnośników w tekście
(np. tłumacz musi przetłumaczyć podpisy do brakujących
obrazków)
* Tekst źródłowy zawiera
tłumaczenie cytatu, który na początku był napisany w języku
oryginalnym, a tekst oryginalny jest niedostępny, co sprawia, że
tłumaczenie jest prawie niemożliwe
* Oczywiste nieścisłości w tekście
źródłowym (np. "prehistoryczne ruiny buddyjskie", podczas
gdy buddyzm nie był znany w czasach prehistorycznych)
Problemy językowe
* Dialekty i neologizmy
* Niewytłumaczone akronimy i
skróty
* Nazwy własne ludzi, organizacji,
miejsc, itd. (często jest jednak tak, że istnieją już oficjalne
tłumaczenia w języku docelowym, ale jeśli nie są one zamieszczone w
tekście źródłowym mogą być one trudne do znalezienia)
* Niezrozumiały żargon
* Nieznane idiomy
* Gwara
* Różnice stylistyczne takie
jak zwroty istniejące w tekście źródłowym,
których odpowiedników brakuje w tekście docelowym
* Różnice pomiędzy dwoma
językami dotyczące znaków przestankowych
* Interferencja językowa, czyli
podświadome mylenie cech jednego języka z drugim (klasyczny przykład to
to, że angielskie słowo "eventually" ma znaczenie przeciwswstawne w
stosunku do polskiego słowa "ewentualnie")
Inne
* Rymy, kalambury i tempo poetyckie
* Subtelne, ale ważne własności językowe
jak eufonia lub dysharmonia
* Bardzo specyficzne odnośniki kulturalne
* Humor
* Słowa, które są zwykle
używane w jednej kulturze, ale nie są znane przez kogoś
niewykwalifikowanego w innej kulturze, np. w chińskim 芬多精 (fen1 duo1
jing1) oznacza "pyretrum" (naturalny środek owadobójczy)
– wyraz ten zwykle wymaga dodatkowego wyjaśnienia
* Stosowanie terminologii fachowej (np.
medycznej, technicznej)
"Nieprzetłumaczalność"
(źródło: "Untranslatability", Wikipedia)
Razem z pojawiającymi się od czasu do czasu listami słów
"nieprzetłumaczalnych" rodzą się dyskusje na temat czy
niektóre słowa rzeczywiście są nieprzetłumaczalne. Listy te
często zawierają słowa takie jak "saudade", portugalskie słowo,
które stanowi przykład "nieprzetłumaczalnego". Można je dość
łatwo przetłumaczyć jako "rozdzierająca tęsknota", jednak ma ono
delikatne, pozytywne znaczenie, które trudno jest zawrzeć w
jego podstawowym tłumaczeniu.
Niektóre słowa są trudne do przetłumaczenia tylko wtedy, gdy
osoba tłumacząca życzy sobie pozostać w tej samej kategorii
gramatycznej. Na przykład, trudno jest znaleźć rzeczownik odpowiadający
rosyjskiemu słowu почемучка (pochemuchka), czy też żydowskiemu שלימזל
(shlimazl), ale angielskie przymiotniki "inquisitive"(wścibski) i
"jinxed"(pechowy) dobrze odzwierciedlają ich znaczenie.
Dziennikarze są oczywiście podekscytowani, kiedy lingwiści dokumentują
niejasne słowa o lokalnym znaczeniu i uznają je za
"nieprzetłumaczalne". Jednak w rzeczywistości te bardzo kulturalnie
powiązane zwroty należą do najłatwiej przetłumaczalnych, tłumaczenie
ich jest nawet prostsze od tłumaczenia zwrotów uniwersalnych
takich jak "mother"(matka). Dzieje się tak, dlatego, że zwykle tłumaczy
się te słowa po raz pierwszy używając do tego, tego samego słowa w
innym języku, lub zapożyczając je, jeśli jest to konieczne.
Przykładowo, francuska nazwa potrawy pâté de foie
gras rzadko tłumaczona byłaby na język polski jako "tłusta pasta z
watróbki" nawet, jeśli jest to dobry opis tego dania.
Zamiast tego akceptowanym tłumaczeniem jest po prostu
pâté de foie gras albo częściej foie gras
pâté.
W niektórych przypadkach wymagany jest tylko zapis np.
japońskie 山葵(わさび) tłumaczone na polski jako "wasabi". Krótki
opis lub porównanie zachowujące podobną ideę jest
również często uznawane za poprawne: わさび , może być także
tłumaczone jako "japoński chrzan" lub "japońska musztarda". Im bardziej
niezrozumiały i specyficzny dla danej kultury jest zwrot tym łatwej
jest go przetłumaczyć. Na przykład, Euroa (nazwa nieistotnej osady w
Australii) to po prostu Euroa w każdym języku na świecie,
który posługuje się rzymskim alfabetem. Jednak, aby być
świadomym tego, że np. Saragossa to Zaragoza, lub Saragosse, a np.
Chiny to 中国, Cina, lub Chine należy posiadać pewną wiedzę.
Wyrażenia powszechnego użycia
Wyrazy, które są naprawdę trudne do przetłumaczenia to
najczęściej te krótkie potoczne słowa, których
dokładne znaczenie zależy przeważnie od kontekstu. Przykładem może być
angielski czasownik "to get", który ma wiele
różnych znaczeń i tworzy aż siedem kolumn w najnowszej
wersji słownika Roberta Collinsa. Tak samo jest również z
innymi angielskimi, pozornie prostymi wyrazami, takimi jak: "to go"
(siedem kolumn), "to come" (cztery i pół kolumny), itd.
Kulturowe aspekty mogą komplikować tłumaczenie. Przykładowo, ludzie z
Anglii, Francji czy Chin prawdopodobnie opisaliby lub naszkicowali
"chleb" jako bread, du pain lub 面包 (jako ich kulturowo powszechnie
używany chleb) – pojęcie lepiej wyrażone jest w ich języku
niż wyrażone słowem pochodzącym z innego języka.
Różniące się poziomy dokładności – nieodłącznej
części języka, są również istotne. Na przykład, jeśli ktoś
omawia położenie, które jest bliżej słuchacza niż
mówcy znającego język hiszpański, powie "ahí";
jeśli natomiast jest to z dala od obydwu
rozmówców wówczas wypowiedziałby on
"allí"; a jeśli wymagane są konotacje lub
wskazówki jak na przykład "niedaleko stąd \ stamtąd", "za
tamtym", "po tej stronie", najlepiej będzie wypowiedzieć
"allá". Odwrotnie jest w potocznym francuskim, trzy z tych
różnych znaczeń wyrazu "tam" jak i pojęcia "tu",
prawdopodobnie będą wyrażone "là".
Język może zawierać zwroty, które nawiązują do pojęć,
które nie istnieją w drugim języku. Przykładem są francuskie
"tutoyer" i "vouvoyer", które będą przetłumaczone na język
angielski jako ‘’to address as
‘you’" (zwracanie się per "ty"), jako, że
nieformalny zaimek drugiej osoby liczby pojedynczej jest archaizmem w
języku angielskim. Jak dotąd te nazbyt uproszczone tłumaczenie
całkowicie rujnuje przekład czasowników: "vouvoyer" oznacza
adresowanie osób przy pomocy oficjalnej formy "pan, pani",
podczas gdy "tutoyer" oznacza użycie nieformalnego zwrotu "ty". Co
więcej, kiedy w języku angielskim używano zaimka "thou", "thou" jako
czasownik mógł być tłumaczeniem dla "tutoyer"; dziś trudno
jest wyprodukować zwięzłe tłumaczenie, które oddaje sens
zwrotów "ty", "pan\pani" oraz różnicę pomiędzy
nimi.
Jednakże, druga osoba "ty" używana jest w pewnych rejonach
Stanów Zjednoczonych. Nieprecyzyjna wymiana
"y’all" jest oswojoną wersją zaimka "ty" i dokładnie oddaje
sens drugiej osoby liczby mnogiej. W większości jest to używane w
południowych i południowo-wschodnich Stanach Zjednoczonych. W
niektórych rejonach (takich jak Teksas i pobliskich
rejonach) "y’all" jest także często używane w drugiej osobie
liczby pojedynczej.
Problem często leży w błędnym rozróżnieniu tłumaczenia i
objaśnienia. Objaśnienie daje krótki (zazwyczaj jedno
wyrazowy) odpowiednik dla każdego terminu. Tłumaczenie z kolei dekoduje
znaczenie i cel na poziomie tekstu (nie na poziomie wyrażenia czy
zdania), a następnie rozkodowuje je w języku docelowym. Wyrażenia takie
jak "saudade" i שלימזל są trudne do wyjaśnienia przez inne pojedyncze
słowa, ale podając dwa lub więcej wyrazów mogą one być
przetłumaczone perfekcyjnie. Podobnie jest z francuskim słowem
"tutoyer" i hiszpańskim "tutnear", których znaczenie w
zależności od kontekstu może być przetłumaczone jako "być z kimś na
ty". Jednakże bardziej uzasadniona jest nieprzetłumaczalność wyrazu
"chleb". Nawet jeśli mówimy o francuskim chlebie, chińskim,
bądź algierskim, zakładamy, że nasza publiczność wie o co chodzi.
Tłumaczenie konsekutywne i symultaniczne
Tłumaczenie ustne na bieżąco, bez wcześniej przygotowanego tekstu,
nazywa się tłumaczeniem symultanicznym (równoległym,
jednoczesnym) - takie tłumaczenie uważa się za najtrudniejsze. Wymaga
dużej znajomości zarówno odmiany języka używanego w danej
sytuacji (zob. socjolekt), jak i orientacji w temacie oraz kontekście
wypowiedzi.
Tlumaczenie symultaniczne jest jedną z dwóch części
tłumaczenia konferencyjnego. Drugą jej cześcią jest tłumaczenie
konsekutywne, w którym tłumacz notuje
przemówienie specjalnym systemem zapisu (którego
nie należy mylić ze stenotypią), a następnie za pomocą notatek odtwarza
w języku docelowym słowa mówcy.
Profesjonalni tłumacze są w stanie wiernie przełożyć w ten
sposób (czyli 'konsekutywnie') przemówienia
trwające od 10 do 20 minut. Tłumaczenie nie powinno trwać dłużej niż
oryginał i nie krócej niż 75% czasu trwania oryginału.
Wierne odtworzenie tak długich wystąpień jest w dużej mierze
uzależnione od predyspozycji (dobra pamięć) i umiejętności (technika
zapisu) tłumacza ustnego, a także od konstrukcji tekstu
źródłowego.
System notacji konsekutywnej nie jest skodyfikowany, każdy tłumacz
wykorzystuje symbole, które wydają mu się najbardziej
czytelne. Chodzi o to, aby w ułamku sekundy przypomnieć sobie myśl
zanotowaną kilka minut wcześniej. W tłumaczeniu konsekutywnym tłumacz
skupia się na przesłaniu mówcy, a nie na formie, chociaż
nazwy własne i liczby muszą zostać wiernie oddane. Konsekutywność
tłumaczenia pozwala na uporządkowanie myśli, struktury wypowiedzi i
przesłania, na co nie zawsze jest czas w tłumaczeniu symultanicznym.
Tłumaczenie konsekutywne - kiedyś jedyny rodzaj przekładu ustnego -
staje się coraz rzadsze, głównie ze względu na
rozwój techniki, pozwalający na popularyzację tłumaczenia
symultanicznego (kabinowego). Tłumacznie konsekutywne jest
również rozwiązaniem mało praktycznym, jeśli ma miejsce na
spotkaniu wielojęzykowym, ponieważ upływa dużo czasu zanim każdy
tłumacz odtworzy tekst oryginalny w swoim języku docelowym.
Obecnie jest ono głównie wykorzystywane na spotkaniach
wysokiego szczebla, lub na spotkaniach poufnych, ponieważ w tłumaczeniu
konsekutywnym korzysta się z usług jednego tłumacza (podczas gdy przy
tłumaczeniu symultanicznym potrzeba dwóch lub więcej).
W Europie Środkowo-Wschodniej często myli się tłumaczenie konsekutywne
z tłumaczeniem szeptanym (kiedy tłumacz na bieżąco szepcze do ucha
słuchacza w języku docelowym) i z tłumaczeniem de liaison (tłumaczeniem
"zdanie po zdaniu"). Jest to rodzaj przekładu, w którym
profesjonalny tłumacz może wykorzystać swoją erudycję i oddać myśl
mówcy w pięknej oprawie.
Tłumaczenie specjalistyczne
Każdy rodzaj tekstu pisanego nadaje się do tłumaczenia, jednakże
tłumaczenie jest sklasyfikowane według ilości dziedzin specjalizacji.
Każda specjalizacja wiąże się z innymi wyzwaniami i trudnościami. Oto
niepełna lista specjalistycznych typów tłumaczeń:
Tłumaczenie komercyjne
Tłumaczenie tekstów komercyjnych (biznesowych). W skład tej
kategorii mogą wchodzić materiały marketingowe i promocyjne, kierowane
do konsumentów lub tłumaczenie tekstów
administracyjnych.
Tłumaczenie komputerowe
Tłumaczenie programów komputerowych i związanych z nimi
dokumentów (podręczników, pomocy naukowych i
strony internetowych). Pojęcie decentralizacji, czyli dopasowywania
tłumaczenia do języka docelowego i jego kultury, staje się coraz
bardziej powszechne w tym zakresie specjalizacji. Inaczej też
"lokalizacja oprogramowania".
(Zwróć uwagę, że termin "tłumaczenie komputerowe" czasami
jest używany do oznaczenia sposobu tłumaczenia z użyciem komputera,
używając komputerów do automatycznego tłumaczenia
tekstów.)
Tłumaczenie gier wideo
Tłumaczenie gier wideo jest najnowszą i specjalistyczną dziedziną w
obrębie prac tłumaczeniowych.
Tłumaczenie prawne
(źródło: "Legal translation", Wikipedia)
Tłumaczenie dokumentów prawnych (ustaw,
kontraktów, traktatów itp.).
Wykwalifikowany tłumacz prawny ma zazwyczaj doświadczenie prawnicze
(często posiada praktykę prawniczą), jako, że nieścisłości w
tłumaczeniu prawnym mogą mieć poważne skutki.
(Przykładem jest skomplikowane tłumaczenie Traktatu Waitangi, w
którym wersja angielska i maoryska różniły się w
pewnych istotnych punktach.)
Czasami, aby zapobiec tego typu problemom, jeden język musi być uznany
za "lepszy" od drugiego, chociaż w wielu przypadkach nie jest to
możliwe, jako, że jedna strona nie chce być postrzegana drugorzędnie w
stosunku do innej.
Tłumaczenie literackie
Tłumaczenie prac literackich (powieści, krótkich opowiadań,
sztuki, wierszy, itp.).
Jeśli tłumaczenie prac nieliterackich jest uważane za umiejętność, w
takim razie tłumaczenie fikcji i poezji można nazwać sztuką. W krajach
wielojęzycznych, takich jak Kanada, tłumaczenie jest często traktowane
jako literacka pasja rządząca się własnymi prawami. Postaci takie jak
Sheila Fischman, Robert Dickson i Linda Gaboriau są wybitnymi
tłumaczami literatury kanadyjskiej, a Governor General’s
Awards są przyznawane co roku, dla najlepszych tłumaczeń literackich z
języka angielskiego na język francuski i z języka francuskiego na język
angielski.
Pisarze tacy jak Vladimir Nabokov, Jorge Luis Borges i Vasily Zhukovsky
zyskali sławę dzięki tłumaczeniom literackim.
Wielu postrzega poezję jako najtrudniejszy gatunek do tłumaczenia ze
względu na trudność w interpretowaniu zarówno formy jak i
treści w języku docelowym. W 1959 roku w artykule "On Linguistic
Aspects of Translation", rosyjski lingwista i semiotyk Roman Jakobson
posunął się nieco dalej i zadeklarował, że "poezja z definicji [była]
nieprzetłumaczalna". W 1974 roku amerykański poeta James Merrill
napisał wiersz "Lost in Translation", który po części
zgłębił ten problem. Kwestia ta była również zbadana w
książce "Le Ton beau de Marot" z 1997 roku, autorstwa Douglasa
Hofstadtera.
Tłumaczenie tekstów śpiewanych – czasami
nazywanych "tłumaczeniami śpiewanymi" – jest blisko związane
z tłumaczeniem poezji, jako, że większość muzyki wokalnej, przynajmniej
w tradycji zachodniej, jest zgodna z wierszem, w
szczególności wierszem o regularnym rymie. (Pod koniec XIX
wieku muzyczna oprawa prozy i wolnych wersów zaistniała
także w niektórych sztukach muzycznych, mimo, że muzyka
popularna jest zazwyczaj zachowawcza, jeśli chodzi o układ strof bez
względu na to czy posiada refren czy też nie.) Podstawowym przykładem
tłumaczenia poezji przeznaczonej do śpiewania są hymny kościelne, takie
jak niemieckie chorały przełożone na język angielski przez Catherine
Winkworth.
Tłumaczenie tekstów śpiewanych jest o wiele bardziej
restrykcyjne niż tłumaczenie poezji, ponieważ w tym pierwszym jest
tylko odrobina lub nawet brak wolności wyboru pomiędzy tłumaczeniem
pisanym wierszem, a tłumaczeniem, które obywa się bez
struktury charakterystycznej dla wiersza. Możliwa jest zmiana lub
ominięcie rymu w tłumaczeniu śpiewanym, ale przypisanie sylab
odpowiednim nutom jest wielkim wyzwaniem dla tłumacza. Możliwość
dodania lub usunięcia sylaby poprzez rozdzielenie lub połączenie nut
jest częstsza w prozie niż w wierszu. Inne czynniki, które
należy wziąć pod uwagę w procesie pisania tłumaczeń śpiewanych to
powtórzenie słów i fraz, ulokowanie pauz i/lub
interpunkcji, jakość samogłosek śpiewanych na wysokich nutach i
rytmiczne cechy śpiewanego wersu, które mogą być bardziej
naturalne dla języka oryginalnego niż dla języka docelowego.
Podczas gdy śpiewanie tekstów przetłumaczonych jest
powszechne od wieków, jest to mniej konieczne, kiedy pisemne
tłumaczenie jest zapewnione słuchaczowi, na przykład jako dodatek w
koncertowych programach albo jako napisy wyświetlane w salach
koncertowych lub mediach.
Tłumaczenie medyczne
Tłumaczenie prac natury medycznej.
Tłumaczenie medyczne, podobnie jak tłumaczenie farmaceutyczne jest
specjalizacją, w której błędne tłumaczenie może mieć
śmiertelne konsekwencje.
Tłumaczenie pedagogiczne
Tłumaczenie pedagogiczne służy nauce drugiego języka. Jest ono
wykorzystywane do wzbogacenia (i ocenienia) słownictwa studenta w
drugim języku, pomagania w przyswojeniu nowych struktur składniowych i
sprawdzenia zrozumienia tekstu. W odróżnieniu od innych
rodzajów tłumaczeń, tłumaczenie pedagogiczne odbywa się w
ojczystym (lub dominującym) języku studenta zarówno jak i w
drugim języku. Oznacza to, że student będzie tłumaczył
zarówno na jak i z drugiego języka.
Kolejną różnicą między tym tłumaczeniem, a innymi, jest to,
że celem tego tłumaczenia jest tłumaczenie dosłowne wyrażeń wyrwanych z
kontekstu, z fragmentów tekstu, które mogą być
całkowicie zmyślone na cele ćwiczenia.
Tłumaczenie pedagogiczne nie powinno być mylone z tłumaczeniem naukowym.
Tłumaczenie naukowe
Tłumaczenie naukowe to przekład naukowych dokumentów
związanych z badaniami, skrótów, obrad
konferencyjnych i innych publikacji z jednego języka na drugi.
Specjalistyczne słownictwo techniczne używane przez badaczy, w każdej
dyscyplinie wymaga tego, aby tłumacz tekstów naukowych miał
zarówno techniczne jak i lingwistyczne kompetencje.
Tłumaczenie akademickie
Tłumaczenie tekstów specjalistycznych pisanych w akademickim
środowisku.
Tłumaczenie akademickie nie powinno być mylone z tłumaczeniem
pedagogicznym.
Tłumaczenie techniczne
Jest to tłumaczenie tekstów technicznych
(podręczników, instrukcji itp.), dokładniej,
tekstów, które zawierają dużo
terminów, to znaczy wyrazów lub wyrażeń,
które są używane (przeważnie) w obrębie konkretnej dziedziny
lub, które opisują tę dziedzinę szczegółowo.
Dubbing i napisy
Dialogi i narracje filmów fabularnych pełnometrażowych i
zagranicznych programów telewizyjnych muszą być
przetłumaczone dla widzów posługujących się językiem
docelowym. W tym przypadku tłumaczenie dla dubbingu i tłumaczenie dla
napisów filmowych wymagają różnych wersji dla
uzyskania najlepszego efektu. Tak więc w przeciwieństwie do języka
oryginalnego, napisy w języku docelowym dość często nie pokrywają się z
dialogiem.
Zarys historyczny
Liczne dyskusje na temat teorii i praktyki tłumaczenia sięgają
czasów antycznych oraz pokazują, iż warto o nich nadal
rozmawiać. Różnica pomiędzy metafrazą a parafrazą ustalona
przez Greków w antycznych czasach zostałaby powzięta przez
angielskiego poetę i tłumacza Johna Drydena (1631-1700). Przedstawiał
on tłumaczenia jako logiczne przenikanie się obydwu tych modeli w
czasie selekcji odpowiedników dla wyrażeń użytych w języku
źródłowym.
Dryden przestrzega jednak przed pozwalniem sobie na naśladowanie w
tłumaczeniu adaptowanym: "Kiedy malarz kopiuje naturę... nie ma
przyzwolenia ani na zmianę jego właściwości ani cech..."
Generalne założenie centralnej koncepcji tłumaczenia - ekwiwalencji -
jest tak samo zadowalające jak to, które zaproponowali
Cyceron i Horacy w pierwszym tysiącleciu przed nasza erą. Skutecznie i
dosłownie ostrzegali oni przed tłumaczeniem "słowo w słowo" ("verbum
pro verbo").
Pomimo kilku sporadycznych rozbieżności w teorii, aktualna praktyka
tłumaczy nie zmieniła się prawie wcale od czasów
starożytności. Z wyjątkiem paru skrajnych metafraz, które
pojawiły się we wczesnym okresie chrześcijańskim i średniowieczu,
adaptorzy w różnych okresach ( szczególnie w
Rzymie w okresie wczesno-klasycystycznym oraz w XVIII wieku),
wykazywali się rozważną elastycznością w poszukiwaniu
ekwiwalentów. Były to albo ekwiwalenty literalne, użyte
gdzie można, albo parafrazy, użyte gdzie trzeba, dla uzyskania
oryginalnego znaczenia i utrzymania innych ważnych wartości ( na
przykład stylu, kompozycji wersów, harmonii z
akompaniamentem muzycznym, bądź w przypadku filmów, z
tekstem artykułowanym przez aktorów). Proces dobierania
ekwiwalentów był determinowany przez kontekst.
Zwykle tłumacze próbują zachować (gdzie jest to możliwe) jak
najwięcej z samego kontekstu poprzez odtworzenie oryginalnego układu
sememów, a przez to odtworzenie kolejności słów
(jeśli jest taka potrzeba), oraz poprzez zmianę struktury gramatycznej.
Różnice gramatyczne pomiędzy językami, w których
występuje ustalona kolejność wyrazów ( np. w angielskim,
francuskim, niemieckim) a tymi, w których kolejność
wyrazów jest swobodna ( np. w grece, łacinie, polskim,
rosyjskim) nie stanowią w tym przypadku przeszkody.
Kiedy w języku docelowym brakowało terminu dla języka
źródłowego, tłumacze zapożyczali je, wzbogacając tym samym
język docelowy. W dużej mierze jest to zasługa wymiany kalek ( z
francuskiego "calques") pomiędzy językami i ich przeniesieniem z greki,
łaciny, hebrajskiego, arabskiego i innych języków. Sprawiło
to, iż niektóre pojęcia w nowoczesnych językach europejskich
należą do nieprzetłumaczalnych.
Zazwyczaj im większy jest kontakt i wymiana zaistniała pomiędzy dwoma
językami, bądź tymi dwoma i jeszcze jednym, tym większa jest proporcja
metafraz do parafraz, która może być użyta w procesie
tłumaczenia z jednego z tych języków na drugi. Niemniej
jednak, ze względu na zmiany w niszach ekologicznych słów,
wspólna etymologia może być myląca w trakcie wyszukiwania
ich obecnego znaczenia w jednym bądź drugim języku. Angielski wyraz
"actual" nie powinien być mylony z francuskim wyrazem pokrewnym
"actuel" znaczącym "teraźniejszy", "obecny", ani z polskim wyrazem
"aktualny" ("teraźniejszy", "obecny").
Rola tłumacza, który jest tu swego rodzaju łącznikiem
międzykulturowym była poruszana już w czasach Terenca, rzymskiego
adaptatora greckich komedii w drugim tysiącleciu przed Chrystusem. Rola
ta nie jest w żadnym razie ani pasywna ani mechaniczna. Jest
porównywana do tej, którą odgrywa artysta.
Główną przyczyną takiego porównania wydaje się
być założenie analogicznego tworzenia znalezione w krytykach już za
czasów Cycerona. Porównanie tłumacza do muzyka
bądź aktora sięga przynajmniej czasów Samuela Johnsona i
jego wzmianki dotyczącej Alexandra Pope’a, który
"zagrał" Homera na flecie (sam Homer przygrywał na fagocie).
Jeśli tłumaczenie jest sztuką, to na pewno nie łatwą. W XIII wieku
Roger Bacon napisał, że jeśli tłumaczenie ma być prawdziwe, tłumacz
musi znać oba języki, oraz posiadać wiedzę na temat tego, co tłumaczy.
Pierwszym europejczykiem, który stwierdził, że jedynie
przekłady na własny język mogą być najbardziej satysfakcjonujące był
Marcin Luter, tłumacz Biblii na język niemiecki. Za czasów
Johanna Gottfrieda Herdera, w XVIII wieku, było oczywiste, iż pracowało
się jedynie nad przekładem na swój własny język.
Okazuje się, że nie możemy wierzyć nawet najbardziej kompletnym
słownikom. Aleksander Tytler w swojej pracy "Essay on the Principles of
Translation" (1790) podkreśla, iż poprzez pilne czytanie stajemy się
bardziej wiarygodni niż słowniki. To samo dzieje się w przypadku
przysłuchiwania się językowi, o czym mówił Onufry Andrzej
Kopczyński w 1783 roku, członek Towarzystwa Do Ksiąg Elementarnych,
którego nazywano "ostatnim łacińskim poetą".
Wyjątkowa rola tłumacza została opisana w eseju wydanym po jego śmierci
w 1803 roku przez Ignacego Krasickiego - La Fontaina, prymasa Polski,
poetę, encyklopedystę, autora pierwszej polskiej powieści oraz tłumacza
z francuskiego i greckiego: "Tłumaczenie...to w zasadzie sztuka
szacowna jak zarówno bardzo trudna, w związku z tym nie jest
pracą fizyczną ani nie powinna być przydzielana pospolitym umysłom;
powinna być wykonywana przez tych, którzy posiadają
zdolności aktorskie, którzy widzą większy pożytek z
tłumaczenia dzieł innych osób niż swoich własnych oraz
uważają, iż ważniejsza od sławy jest służba własnemu krajowi."
Teksty religijne
Tłumaczenie tekstów religijnych odegrało ważną rolę w
historii świata. Na przykład mnisi buddyjscy, którzy
przetłumaczyli indyjskie sutry na chiński często naginali tłumaczenia w
celu lepszego dopasowania ich do jakże innej kultury Chin. Podkreślano
na przykład synowskie uczucia.
Pierwszy odnotowany przykład tłumaczenia na zachodzie to przekład
Starego Testamentu na grekę w trzecim tysiącleciu przed naszą erą. Była
to Septuaginta, tłumaczona przez 70 (w niektórych wersjach
72) tłumaczy, którzy zostali delegowani na wyspę Paphos w
celu przetłumaczenia Biblii. Każdy z nich pracował w oddzielnej celi.
Legenda głosi, że wszystkie 72 przykłady były identyczne. Septuaginta
stała się źródłem dla późniejszych
przekładów na wiele różnych języków,
m.in. łacinę, język koptyjski, ormiański i gregoriański.
Święty Hieronim, patron tłumaczy, jest uważany za jednego z najlepszych
tłumaczy w historii dzięki pracy nad przetłumaczeniem Biblii na łacinę.
Kościół rzymsko-katolicki używał tego przekładu, znanego
jako Wulgata, przez tysiąclecia, ale nawet ta wersja wzbudziła
kontrowersje, kiedy została opublikowana.
We wcześniejszym oraz ówczesnym okresie Reformacji
Protestanckiej przełożono Biblię na języki lokalne Europy, a ten czyn
miał ogromny wpływ na rozłam pomiędzy protestantami a wyznawcami
rzymsko-katolickimi, wskutek rozbieżności pomiędzy
niektórymi słowami i fragmentami w protestanckim oraz
katolickim przekładzie.
Biblia przełożona przez Marcina Lutra na język niemiecki, Biblia Jakuba
Wujka oraz Biblia Św. Jakuba wywarły trwały efekt na religię, kulturę
oraz języki tego kraju.
Nurty
(Źródło: "Machine translation", Wikipedia)
Tłumaczenia komputerowe, są to tłumaczenia praktykowane obecnie, dzięki
którym program komputerowy analizuje tekst
źródłowy i tłumaczy go na tekst docelowy, bez dalszej
interwencji człowieka.
W rzeczywistości większość tłumaczeń komputerowych nie wymaga
interwencji człowieka w pre-edycji i post-edycji. Jego rola ogranicza
się do posługiwania się komputerem.
Do dziś tłumaczenia komputerowe - ważny cel w przetwarzaniu na język
naturalny - nie odnoszą większego sukcesu.
Tłumaczenia komputerowe zastały udostępnione szerokiej liczbie
użytkowników poprzez Internet dzięki programowi Alta Vista i
takiemu programowi jak Babilon. Programy te przygotowują tłumaczenia,
które oddają jedynie istotę tekstu oryginalnego, lecz nie są
użyteczne ze względu na swą słabą jakość.
Niemniej jednak, jeśli chodzi o tłumaczenie prognozy pogody gdzie używa
się ograniczonej liczby słów i prostych zdań, komputer zdaje
swoje zadanie. Alternatywą może być użycie języka kontrolowanego w
połączeniu z tłumaczeniem maszynowym, dającego w rezultacie (jak to
zostało zaprezentowane na stronie internetowej Uwe Mueggego)
tłumaczenie dużo bardziej zrozumiałe.
Inżynier i futurysta Raymond Kurzweil przepowiedział, że do 2012 roku,
tłumaczenia komputerowe będą na tyle prężne, iż zdominują dziedzinę,
jaką jest tłumaczenie. Podobną sytuację opisał magazyn MIT Technology
Review w 2004 roku, podając listę uniwersalnych tłumaczeń pisemnych i
ustnych, które będą dostępne w przeciągu dekady. Takie
założenia jednak pojawiły się już w latach 50., gdy podejmowano
pierwsze poważne próby tłumaczenia komputerowego.
Tłumaczenie maszynowe nie może być punktem bezkrytycznego oparcia, gdyż
język jest ściśle powiązany z kontekstem, a ten niezaprzeczalnie może
być zrozumiany tylko przez człowieka. Jednak nawet tłumaczenia robione
przez ludzi mogą zwierać błędy.
Tłumaczenie komputerowe
(Źródło: "Computer-assisted translation", Wikipedia)
Tłumaczenie przy pomocy komputera (z angielskiego, CAT,
computer-assisted translation), również nazywane
tłumaczeniem wspomaganym komputerowo, jest rodzajem tłumaczenia, w
którym tłumacz tworzy tekst docelowy przy użyciu programu
komputerowego. Zwróć uwagę na to, że przy tłumaczeniu
wspomaganym komputerowo, to maszyna wspiera tłumacza. Tłumaczenia przy
użyciu komputera mogą zawierać oprogramowanie ze standardowym
słownictwem i gramatyką. Jednak zazwyczaj termin ten odnosi się do
specjalistycznych programów dostępnych dla tłumaczy,
włączając w to pamięć tłumaczeniową, zarządzanie terminologią oraz
programy do wyszukiwania zbieżności w tekstach.
Tłumaczenia kulturowe
Jest to nowe pole zainteresowania w dziedzinie tłumaczenia oraz pojęcie
używane w naukach o kulturze, oznaczające proces transformacji,
lingwistycznej bądź innej, w danej kuturze. Koncept ten posługuje się
tłumaczeniem lingwistycznym jako narzędziem do analizy zmian, jakie
miały miejsce w kulturach. Przykładem może być etnografia,
która jest postrzegana jako historia dokumentacji
istniejącej kultury.
Tłumaczenie filmów
Niektóre informacje
występujące w tym haśle uznano za kontrowersyjne.
Uzasadnienie tej decyzji znajduje się na stronie Wikipedia:Artykuły
kontrowersyjne lub na stronie dyskusji.
Jeśli możesz, przeredaguj go zgodnie z zasadami neutralnego punktu
widzenia.
Do tłumaczenia filmów służą tzw. listy dialogowe -
przygotowanie tłumaczenia filmu lub przedstawienia bez listy dialogowej
lub innej podstawy pisemnej jest praktyką ryzykowną, czasem jednak
stosowaną. Zdarza się też czasem tłumaczenie filmu na podstawie samego
tekstu - bez dostępu do nagrania, co może prowadzić do zabawnych
nieporozumień. Np. coat można tłumaczyć zarówno jako
płaszcz, jaki i w ogóle okrycie wierzchnie. Jeśli więc nie
widzimy sceny, a bohaterka mówi do mężczyzny "Take your
coat" wskazując wyraźnie na krótką kurtkę, to za błąd w
sztuce tłumaczenia należy uznać przekład tego zdania na
"Załóż płaszcz". Takie błędy spotyka się niestety bardzo
często, podobnie jak tłumaczenie (mountain) lion jako lew
(górski), gdy rzecz dzieje się w Ameryce
Północnej i chodzi o pumę. Przykłady te przyczyniają się do
wyrabiania negatywnych opinii o tłumaczu i redakcji.
Organizacje i stowarzyszenia tłumaczy
* w Polsce:
1. Polskie Towarzystwo Tłumaczy Przysięgłych i Specjalistycznych PT
TEPIS
2. Stowarzyszenie Tłumaczy Polskich STP
* międzynarodowe i zagraniczne:
1. Międzynarodowa Federacja Tłumaczy - International Federation of
Translators FIT
2. Międzynarodowe Stowarzyszenie Tłumaczy Konferencyjnych -
International Association of Conference Interpreters AIIC
3. Federalne Stowarzyszenie Tłumaczy Niemieckich - Bundesverband der
Dolmetscher und Übersetzer e.V. BDŪ
4. Stowarzyszenie Tłumaczy Austriackich - Österreichischer
Übersetzer- und Dolmetscherverband UNIVERSITAS
* społeczności internetowe:
1. BFT - Branżowe Forum Tłumaczy BFT
2. GoTranslators
3. ProZ
4. Translators Cafe
b>Termin i pojęcie
Etymologicznie "tłumaczenie" oznacza "przeniesienie". Łacińskie słowo "translatio" pochodzi od imiesłowu czasu przeszłego "translatus" wyrazu "transferre" ( "trans" oznacza "na drugą stronę", "z drugiej strony (czegoś)", "(po) za (coś, czymś)", "(po) przez (coś)", a "ferre" może być przetłumaczone jako "przenosić", "przewodzić"). Współczesne języki romańskie, germańskie i słowiańskie na ogół utworzyły swe własne odpowiedniki tego terminu według łacińskiego wzoru, tzn. od "transferre" lub wyrazu pokrewnego "traducere" – "przeprowadzać", "przenosić".
Pełna Oferta Biura Tłumaczeń MOST
- tłumaczenia pisemne
- tłumaczenia ustne
- tłumaczenia instrukcji
- tłumaczenia techniczne / tłumaczenie specyfikacji technicznych
- tłumaczenia medyczne / tłumaczenia tekstów medycznych, wypisów
- tłumaczenia ekonomiczne / tłumaczenie sprawozdań finansowych itp.
- tłumaczenia prawne / tłumaczenie umów / tłumaczenie aktów prawnych
- tłumaczenie stron www / lokalizacja programów / lokalizacja gier
- tłumaczenia broszur reklamowych / tłumaczenia etykiet
- tłumaczenie dokumentów samochodowych
- tłumaczenia przysięgłe
- tłumaczenia specjalistyczne w zakresie wielu dziedzin jak rolnictwo, handel, przemysł ciężki, maszyny torowe, maszyny budowlane, kotły, piece i wiele innych
Ważne linki:
Biuro Tłumaczeń
Biuro Tłumaczeń
Biuro Tłumaczeń
Biuro Tłumaczeń Poznań
Biuro Tłumaczeń
Biuro Tłumaczeń Wrocław
Biuro Tłumaczeń MOST. Najlepsze Biuro Tłumaczeń
Biuro Tłumaczeń Poznań
Biuro Tłumaczeń Poznań
Biuro Tłumaczeń Rzeszów
Biuro Tłumaczeń Poznań - jak to działa
Biuro Tłumaczeń
Biuro Tłumaczeń Krosno
tłumaczenia techniczne
tłumaczenia poznań
biuro tłumaczeń
